Ενεργός συμμετοχή μαθητών στην πολιτότητα

Ο όρος «συμμετοχή» αναφέρεται γενικά στη διαδικασία ανταλλαγής αποφάσεων που επηρεάζουν τη ζωή του ατόμου και τη ζωή της κοινότητας στην οποία ζει. Είναι το μέσο με το οποίο οικοδομείται μια δημοκρατία και με το οποίο πρέπει να αξιολογούνται οι δημοκρατίες.

Τα παιδιά και οι νέοι πρέπει να συμμετέχουν σε ουσιαστικές δράσεις μαζί με τους ενήλικες στις κοινότητες στις οποίες ζουν. Δεν είναι ρεαλιστικό να περιμένουμε από τα παιδιά ή τους νέους να γίνουν ξαφνικά υπεύθυνοι, συμμετέχοντες ενήλικοι πολίτες στην ηλικία των 16, 18 ή 21 ετών χωρίς προηγούμενη έκθεση σε ευθύνες και δράσεις που αναδύονται μέσα στις κοινότητες. Είναι σημαντινό να αντιληφθούμε ότι η καλλιέργεια της αυτοπεποίθησης και της ικανότητας για συμμετοχή δεν μπορεί να διδαχθεί αφαιρετικά αλλά να αποκτηθεί μόνο σταδιακά μέσω της εξάσκησης. Πολλά δυτικά έθνη θεωρούν ότι έχουν επιτύχει πλήρως τη δημοκρατία, αν διδάσκουν τις αρχές της δημοκρατίας με παιδαγωγικό τρόπο στις τάξεις και αν αποτελούν τα ίδια μοντέλα δημοκρατίας. Αυτό όμως δεν ισχύει. Είναι πολύ σημαντικό όλοι οι νέοι να έχουν την ευκαιρία να ασκηθούν συμμετέχοντας σε δράσεις που επηρεάζουν άμεσα τη ζωή τους.

Βασική αρχή πίσω από τη συμμετοχή είναι το κίνητρο. Οι νέοι μπορούν να σχεδιάσουν και να διαχειριστούν σύνθετες δράσεις από κοινού, εάν αισθάνονται κάποια αίσθηση ιδιοκτησίας σε αυτό που κάνουν. Εάν οι νέοι δεν σχεδιάσουν τουλάχιστον εν μέρει οι ίδιοι τους στόχους του έργου, είναι απίθανο να επιδείξουν τη μεγάλη ικανότητα που διαθέτουν. Η συμμετοχή ενισχύει τα κίνητρα, τα οποία ενισχύουν την ικανότητα, η οποία με τη σειρά της ενισχύει την βούληση για περαιτέρω δράσεις.

Υπάρχουν πολλά διαφορετικά επίπεδα συμμετοχής των παιδιών και των νέων για ενεργή πολιτότητα. Πιο κάτω παρουσιάζονται τα διάφορα επίπεδα συμμετοχής παιιδιων και νέων σύμφωνα με τον Hart (1992).  Όπως θα δείτε τα διάφορα επίπεδα συμμετοχής των παιδιών και των νέων γίνονται ολοένα και πιο ουσιαστικά και αυθεντικά καθώς μετακινούμαστε από το επίπεδο ένα (Χειραγώγηση) στο οκτώ (Με πρωτοβουλία παιδιών - Κοινές Αποφάσεις με Ενήλικες). Τα τρία πρώτα επίπεδα δεν μπορούν να θεωρηθούν πραγματικά συμμετοχικά, αλλά καθένα από τα πέντε επόμενα επίπεδα είναι κατάλληλα για παιδιά και νέους με βάση τη δραστηριότητα στην οποία συμμετέχουν και τον βαθμό στον οποίο έχουν εξελιχθεί οι δεξιότητες συμμετοχής και λήψης αποφάσεων.

8. Με πρωτοβουλία των νέων - Κοινές Αποφάσεις με Ενήλικες
Τα παιδιά και οι νέοι ξεκινούν δράσεις μόνοι τους, ενώ η λήψη αποφάσεων γίνεται σε συνεργασία με τους ενήλικες. Τα παιδιά έχουν τη δύναμη να κάνουν θετικές αλλαγές με βάση τις δικές τους απόψεις και ιδέες, ενώ αντλούν από την τεχνογνωσία και τη βοήθεια των ενηλίκων. Οι ενήλικες δεν επιβάλλουν τις απόψεις τους ούτε προσπαθούν να κατευθύνουν τη δράση. Μάλλον ακούν, παρατηρούν και λειτουργούν ως υποστηρικτες για τις ιδέες και τα σχέδια των νέων χτίζοντας μια αμοιβαία συνεργασία.

7. Με πρωτοβουλία παιδιών και νέων - Κατευθυνόμενο από παιδιά και νέους
Τα παιδιά και οι νέοι ξεκινούν και κατευθύνουν από μόνοι τους τη σράση με τους ενήλικες να παίζουν μόνο υποστηρικτικό ρόλο. Οι ενήλικες παρέχουν στα παιδιά και τους νέους τα εργαλεία, τους πόρους και τις πληροφορίες που χρειάζονται για να πραγματοποιήσουν τις απόψεις και τις ιδέες τους, αλλά η λήψη αποφάσεων γίνεται αποκλειστικά μεταξύ των παιδιών και των νέων.

6. Με πρωτοβουλία ενηλίκων - Κοινές αποφάσεις με παιδιά και νέους
Οι δράσεις ξεκινούν με πρωτοβουλία ενηλίκων αλλά μοιράζονται τις εξουσίες λήψης αποφάσεων με τα παιδιά και τους νέους. Ενώ η αρχική ιδέα μπορεί να προέρχεται από ενήλικες, τα παιδιά και οι νέοι εμπλέκονται στην οργάνωση, στον σχεδιασμό, και την υλοποίηση μιας συγκεκριμένης δράσης.

5.Συμβουλευτική και Ενημέρωση
Τα παιδιά και οι νέοι λαμβάνουν συμβουλές και ενημέρωση για τις δράσεις που εκτελούνται από τους ενήλικες. Τα παιδιά και οι νέοι δεν συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων, αλλά καλούνται να μοιραστούν ιδέες που θα ενημερώσουν και θα εμπλουτίσουν τις αποφάσεις των ενηλίκων. Τα παιδιά και οι νέοι πρέπει να ενημερώνονται για το πώς θα χρησιμοποιηθούν οι συμβουλές τους και  για τα αποτελέσματα των αποφάσεων που λαμβάνουν οι ενήλικες.

4. Ανάθεση και ενημέρωση
Στα παιδιά και στους νέους ανατίθεται συγκεκριμένος ρόλος σε μια δράση από τους ενήλικες. Τα παιδιά και οι νέοι κατανοούν τον σκοπό, τις προθέσεις της δράσης και ποιος πήρε τις αποφάσεις σχετικά με τη συμμετοχή τους και γιατί. Στα παιδιά και στους νέους δίνεται ένας ουσιαστικός ρόλος, για τον οποίο προσφέρονται εθελοντικά μόνο αφού κατανοήσουν ξεκάθαρα τους στόχους.

3. Τοκενισμός (Αναποτελεσματική συμμετοχή)
Ζητείται από τα παιδιά και τους νέους να μιλήσουν ή να συμμετάσχουν σε  μια δράση που διευθύνεται από ενήλικες χωρίς να κατανοούν πλήρως τα ζητήματα, τη λογική πίσω από τη δράση ή τι προσθέτει η συνεισφορά τους σε αυτή τη δράση. Φαίνεται ότι τους δίνεται φωνή, αλλά στην πραγματικότητα έχουν ελάχιστες εώς καθόλου ευκαιρίες να σχηματίσουν ή να εκφράσουν την δική τους άποψη. Για παράδειγμα, μπορεί να ζητηθεί από τα παιδιά και τους νέους να συμμετέχουν σε ένα πάνελ χωρίς εξήγηση για το πώς επιλέχθηκαν και με λίγο χρόνο για προετοιμασία.

2. Διακοσμητικός ρόλος
Τα παιδιά χρησιμοποιούνται για να υποστηρίξουν μια δράση που καθοδηγείται από ενήλικες με το να ντύνονται ή να ενεργούν με συγκεκριμένο τρόπο. Δεν συμβάλλουν στην οργάνωση ή τον προγραμματισμό της εκδήλωσης, αλλά η συμμετοχή τους χρησιμοποιείται κυρίως για να προκαλέσει συναισθηματική ανταπόκριση από συγκεκριμένα ενδιαφερόμενα μέρη ή κοινό.

1. Χειραγώγηση
Οι ενήλικες χρησιμοποιούν τα παιδιά και τους νέους για να προωθήσουν μια δράση και προσποιούνται ότι η δράση εμπνέεται ή υποστηρίζεται από τα παιδιά και τους νέους, ενώ τα παιδια και οι νέοι δεν κατανοούν τη δράση. Εάν τα παιδιά και οι νέοι δεν κατανοούν τα ζητήματα ή πώς μπορούν να συμβάλουν οι πράξεις τους σε αυτή τη δράση, η συμμετοχή τους μπορεί να θεωρηθεί ως χειραγώγηση.

Πηγή;
Hart, R. A. (1992). Children's participation: From tokenism to citizenship. Florence; UNICEF Innocenti Research Centre.

​Το διάγραμμα "Η σκάλα της συμμετοχής" έχει σχεδιαστεί για να χρησιμεύσει ως αρχική τυπολογία για τον προβληματισμό σχετικά με τη συμμετοχή των παιδιών σε δράσεις. Η σκάλα της συμμετοχής είναι χρήσιμη για να βοηθήσει κάποιον να σκεφτεί τον σχεδιασμό της συμμετοχής των παιδιών, αλλά δεν πρέπει να θεωρείται ως ένα όργανο μέτρησης της ποιότητας οποιασδήποτε δράσης. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν τον βαθμό στον οποίο συμμετέχουν τα παιδιά εκτός από τον σχεδιασμό μιας δράσης.